Profesor

Dzi�ki Wydawnictwu MG mam mo�liwo�� po latach powr�ci� do bardzo przeze mnie lubianej xxx lat temu powie�ci Profesor. By�am ciekawa, jak po up�ywie ponad dekady odbior� t� ksi��k�, jakie b�d� moje odczucia.

Jest to pierwsza napisana przez Charlotte powie��. I mimo przebijaj�cego przez ni� ogromnego talentu autorki, daj� o sobie zna� pewne, niewielkie, ale zawsze, niedoci�gni�cia, rysy. S� to drobiazgi, kt�re w og�lnym rozrachunku nie wp�ywaj� na odbi�r ksi��ki, ale jednak daj� si� odczu�.

Mimo, i� jak wspomnia�am, to pierwsza ksi��ka Charlotte, wydana zosta�a dopiero po jej �mierci. Dlaczego tak si� sta�o? Niekt�rzy uwa�aj�, �e pisarka umie�ci�a w niej zbyt du�o szczeg��w ze swojego �ycia, ba�a si�, �e zbyt mocno si� ods�oni�a.

Powie�� jest niezwykle silnie osadzona w �yciu autorki. W fabule znajdziemy mn�stwo w�tk�w biograficznych. Charlotte Bront�, podobnie jak jej bohater William, uczy�a angielskiego w szkole w Brukseli. I podobnie jak ON do�wiadcza�a mi�o�ci. Ale to nie jedyne nawi�zanie do �ycia Charlotte.

Wi�cej jednak nie zdradz�. Nie chc� wam psu� elementu zaskoczenia i przyjemno�ci odkrywania fragment�w �ycia autorki. Jest ich w ksi��ce naprawd� sporo. Mo�e nawet jest ich zbyt du�o.

Jest to nowatorska jak na owe czasy powie��, kt�ra traktuje z wyj�tkow� jak na XIX wiek dosadno�ci� o uczuciach i o stosunkach, kontaktach damsko- m�skich. Rzecz niebywa�a w tak mocnej wymowie w tamtym okresie.

Smaczku dodaje fakt, i� to jedyna ksi��ka najstarszej z si�str Bront�, w kt�rej narratorem jest m�czyzna.

�w narrator to tytu�owy m�czyzna, kt�ry nieomal od urodzenia mia� pod g�r�. Los chyba sprzysi�g� si� �eby mu robi� na z�o��, rzuca� k�ody pod nogi, zmusza� do niesamowitego wysi�ku. Bohater zaszed� daleko, wiele osi�gn��. Musia� wykona� nieomal kator�nicz� prac�, wiele po�wi�ci�, wiele pokona�. Wszystko co osi�gn�� zawdzi�cza samemu sobie, nie koneksjom rodzinnym. Uda�o si�. Jest kim� innym ni� by�a jego rodzina, ni� by� ON sam jeszcze kilka lat temu. Bez w�tpienia osi�gn�� sukces. Jednak te osi�gni�cia zawisn� na w�osku. Nast�pi co� co sprawi, i� nasz bohater stanie przed wyborem, kt�ry zadecyduje o jego dalszym �yciu. Nic nie zdradz�. Poznajcie t� histori� sami.

Niekt�rzy czytaj�c o pracy, dokonaniach bohatera lekko si� u�miechn�. Nie czarujmy si�, to odrobin� idealistyczna, wysuni�ta na piedesta�, mo�e troch� �mieszna posta�, kt�ra ulega ogromnej przemianie. Jedyny taki bohater w dorobku Charlotte. Jednak jak na owe czasy post�powanie profesora, jego czyny by�y czym� wyj�tkowym, zupe�nie odmiennym od utartych schemat�w.

Tym, co zwraca najwi�ksz� uwag� w Profesorze to kwestie spo�eczne, obyczajowe i kulturowe z XIX wieku. Profesor to istna kopalnia wiedzy z zakresu �ycia i obyczaj�w Anglii i Belgii w XIX wieku. Mn�stwo smak�w, smaczk�w, kt�rych pr�no szuka� w wi�kszo�ci historycznych opracowa�.

Posta� samego profesora, w�tek mi�osny rozterki s� odrobin� niedojrza�e, mo�e ciut infantylne. R�wnie infantylne jest uczucie mi�dzy bohaterem, a Frances Evans Henri, klasyczn� postaci� XIX wieku, skromn� i wra�liw� uczennic�. Uczucie pomi�dzy t� dw�jk� jest nawet nie letnie, jest md�e, nijakie, bez poryw�w, dr��cych motyli w brzuchu, nami�tno�ci.. Nie ukrywajmy, nawet najmniejszy ogie� by si� od niego nie zapali�.

W trakcie lektury zastanawia�am si�, czy �wczesne panie, panny rzeczywi�cie tak odbiera�y rzeczywisto��. S� jeszcze inne sprawy, kt�re mog� nas w XXI wieku �mieszy�. Ale pami�tajmy, �e to pierwsza powie�� zakochanej, cierpi�cej XIX-wiecznej Charlotte. B�d�my wyrozumiali.

Podobne kwestie autorka poruszy�a w napisanej wiele lat p�niej ksi��ce Villete. Jednak Villete to przede wszystkim powie�� dopracowana, dojrza�a, wspania�e ukazanie wn�trza kobiety, studium samotno�ci, smutku. Profesor to ksi��ka ciekawa z kulturowego i obyczajowego punktu widzenia. Warto j� przeczyta�, ale jest te� na po�y pierwszym literackim szlifem autorki, jak i (ja to przynajmniej tak odbieram) swoist� pr�b� terapii po wielkiej mi�o�ci.

Powie�� obowi�zkowa dla fan�w tw�rczo�ci najstarszej z si�str i wiktoria�skiej literatury.

Gdy dok�adnie przyjrzymy si� historii ludzko�ci, to mo�emy zauwa�y�, �e przez wieki... Nie, tak naprawd� przez tysi�clecia �yjemy w spo�ecze�stwie hierarchicznym. Bez w�tpienia ma to swoje zalety, kt�re pozwalaj� nam w wielu sprawach dzia�a� sprawnie i sp�jnie, cho� w�a�nie nad sp�jno�ci� bym si� zatrzyma�a. Wraz z hierarchi� id� podzia�y spo�eczne: szlachetnie urodzeni - plebs, bogaci - biedni, wp�ywowi - nic nieznacz�cy, lepsi - gorsi. To jest wyliczanka, kt�ra tak naprawd� nigdy si� nie ko�czy. Kto decyduje, kto jest lepszy, a kto gorszy?

William jest sierot� oddanym na wychowanie do swoich wuj�w. Mijaj� lata, m�ody m�czyzna staje si� doros�y i postanawia oderwa� si� od rodziny. Jego pogl�dy i pogl�dy jego wuj�w s� tak odmienne, �e William nie jest gotowy rezygnowa� ze swojej wolno�ci. Dlatego postanawia uda� si� do brata, z kt�rym od dziesi�ciu lat si� nie widzia�, by to w�a�nie u niego zdoby� fach kupca. Co czeka m�odego cz�owieka w �wiecie biznesu? Jaki jest jego starszy brat? I jak ostatecznie potocz� si� losy m�odzie�ca?

By�am niesamowicie podekscytowana, gdy si�ga�am po t� powie��, poniewa� dotychczas nie czyta�am jeszcze �adnej ksi��ki autorki ani te� �adnej powie�ci pozosta�ych si�str Bront�. Min�o dwie�cie lat, a ich historie nadal ciesz� si� szacunkiem i pozostaj� systematycznie wznawiane przez wydawnictwa. Mia�am nawet poczucie wstydu, �e nie znam jeszcze ich tw�rczo�ci. Szczyc� si� znajomo�ci� literatury klasycznej, gdy tymczasem wiktoria�ska epoka okaza�a si� pomini�ta przeze mnie. I jak moje wra�enia? Niestety "Profesor" okaza� si� moim olbrzymim rozczarowaniem.

Przede wszystkim ju� sama koncepcja na ca�� powie�� nie przypad�a mi do gustu. Mam poczucie, �e ju� od dawna wykorzystuje si� motyw nauczania w literaturze i �e jest to na tyle popularne, �e w �aden spos�b nawet w �wczesnych czasach nie by�o oryginalne. Oczywi�cie nie jestem znawc�, wi�c tego nie wiem na pewno, ale kr��� mi pewne pomys�y na podobn� literatur�, cho� to bardziej z polskiej dzia�ki. Niemniej motyw sieroty, nauczania i zakazanej mi�o�ci nie jest w stanie zyska� mojego uznania poprzez sam pomys�. Potrzeba udowodni� mi, �e to co� wi�cej ni� sztampowa opowie��.

Moje pocz�tkowe podekscytowanie wynika�o te� z faktu, �e ceni� i czerpi� niesamowit� rozrywk� z kwiecistych, patetycznych i mocno rozbudowanych styl�w pisarskich, a tego w�a�nie spodziewa�am si� po "Profesorze". W pewnym sensie dosta�am to, czego tak mocno oczekiwa�am, ale w tym przypadku zosta�y przekroczone pewne granice. Tu jest tak du�o s��w – s��w ca�kowicie zb�dnych, tworz�cych niepotrzebne zdania, ci�gn�cych si� ca�ymi stronami i nie wnosz�cych nic godnego uwagi do powie�ci. Tym bardziej �e wielu z nich nie zna�am. Tutaj ponownie mog�abym na to przymkn�� oko, poniewa� archaizmy w tego typu ksi��kach s� czym� naturalnym i nie do unikni�cia, ale zm�czy�am si� z nimi walcz�c. Nie wiem, czy to wynika bezpo�rednio z orygina�u, czy jednak zadzia�o si� co� na poziomie t�umaczenia.

A to nie koniec wad, kt�re niszczy�y mi przyjemno�� z lektury. Przede wszystkim nie rozumiem rozpocz�cia powie�ci, a konkretniej co ono mia�o na celu. Dla mnie nie wprowadzi�o niczego warto�ciowego w kontek�cie ca�o�ci... Musz� przyzna�, �e czytaj�c, czu�am si� niesamowicie znu�ona. Nie interesowa�y mnie poczynania g��wnego bohatera, ani jego przemy�lenia, wi�c nie mia�am, o co si� zahaczy� w opowie�ci. Ca�y czas towarzyszy�o mi poczucie, �e fabu�a jest mocno ograniczona i brakuje jakiekolwiek logicznego rozbudowania jej.

Mimo �e bohater�w w "Profesorze" nie brakuje, to jako czytelnicy skupiamy si� przede wszystkim nan Williamie. Jego posta� traktuj� jako olbrzymi� zalet� powie�ci, poniewa� wprowadza mnie w do�� nieoczekiwane i ambiwalentne odczucia. Przede wszystkim odchodz�c od warstwy kreacji postaci, bardzo nie lubi� tego bohatera. Tak wiele cech mnie w nim irytuje. Niemniej ma bardzo g��bok� warstw� charakterologiczn� zale�n� od wielu sytuacji, ale zarazem na tyle sta��, by stworzy� wyra�n� i mocn� osobowo��. Dominuje w nim przenikliwo�� i cierpliwo��, kt�re buduj� perspektyw� postrzegania �wiata w mocno subiektywnej i cz�sto niepopularnej opinii.

Tematycznie te� czuj� si� rozczarowana, gdy� doceniam powag� samego tematu, gdzie dostrzegam niesprawiedliwo�� istnienie warstw spo�ecznych, ale ju� nie doceniam sposobu, w jakim ten problem zosta� przedstawiony. Pojawiaj� si� tutaj takie w�tki jak bezpodstawne ocenianie, przyja�nie z wyrachowania i pogardzanie innymi lud�mi w��cznie dlatego, bo s� gorsi... Cokolwiek mia�oby to znaczy� w opinii danych jednostek.

Moje rozgoryczenie i znu�enie przy lekturze "Profesora" si�gn�o zenitu, ale na szcz�cie nie zniech�ci�o, by nadal planowa� dalsze spotkania z tw�rczo�ci� si�str Bront�. By�am ostrze�ona, �e to ksi��ka, kt�ra w por�wnaniu do pozosta�ych powie�ci pisarki, zyska�a opini� przeci�tnej. Dlatego z nadziej� spogl�dam w moj� literack� przysz�o�� i ju� nied�ugo powr�c� do �wiata epoki wiktoria�skiej.

Za ka�dym razem, gdy ko�cz� kolejn� powie�� Charlotte Bront�, moje serce bije oszala�e, a umys� gubi si� w zdezorientowanych my�lach, staraj�c si� zrozumie� ogrom zachwycaj�cych idei zawartych w zwyk�ej, prostej historii.

Profesor jest by� mo�e jednym z najbardziej niedocenianych tytu��w si�str Bront�, lecz moje serce skrad� ca�kowicie.

W s�owach tej powie�ci powoli odkrywamy histori�, przemy�lenia i opinie Williama Cromswortha, niczym kartk� wyrwan� z intymnego pami�tnika, kt�ry pisa� w cichej tajemnicy swojego skromnego biurka. Pewnego dnia, w pogoni za maj�tkiem, William wyrusza w podr� do Brukseli, gdzie odnajduje pasj�, intrygi, zazdro��, a przede wszystkim mi�o��, kt�rej rozkwit mo�emy podziwia� nie przez wartk� akcj� i wydarzenia, lecz poprzez godzinne my�li snute wieczorami i noc� — poniewa� historia Williama to przede wszystkim psychologiczny portret epoki wiktoria�skiej, zamkni�tej w m�odym, spragnionym �ycia cz�owieku.

Charlotte Bront�, w osobie profesora, zaprasza czytelnika do poznania autobiograficznych w�tk�w z jej �ycia, obna�aj�c przed nami pe�ni� jej my�li i uczu�. Jest to by� mo�e najbardziej intymna historia pisarki, za co ceni� ten tytu� jeszcze bardziej.

Pisarstwo Charlotty Bront� jest dzikie niczym chwasty, wymyka si� spod wszelkiej kontroli i owija oczy, serce i umys�. Lecz Charlotte, kochana istota, sadzi�a i piel�gnowa�a te chwasty tak ostro�nie i czule, jak Austen uprawia�a sw�j ogr�d — z umiej�tno�ci� w�a�ciw� osobom wra�liwym na otoczenie, kt�re nie obawiaj� si� krytykowa� ob�udnego spo�ecze�stwa oraz relacji nie tyle spo�ecznych, co damsko-m�skich, a przede wszystkim istot� walki o dominacj�, kt�r� Charlotte wprawnie skry�a w Profesorze.

Profesor jest utworem niezwykle delikatnym, czu�ym, kt�rego dziko�� wyrasta spod s��w i zda� tej powie�ci, zasiewaj�c w umy�le czytelnika ziarna walki o r�wno�� i niezale�no��. Mnie ten tytu� zachwyci� w pe�ni.

Instagram: @illectum

William Cromsworth dopiero zaczyna swoj� konfrontacje z wielkim �wiatem. Porzucaj�c swoje dotychczasowe �ycie i arystokratyczne pochodzenie wyrusza do Brukseli, gdzie samodzielnie chce zapracowa� na w�asne utrzymanie. Ma r�wnie� nadziej�, �e w�a�nie tam odnajdzie szcz�cie, kt�rego na pr�no szuka� w swojej rodzinnej miejscowo�ci. Posada nauczyciela angielskiego w internacie dla m�odych panien wydaje si� idealnym rozwi�zaniem. Jednak wszystko ma sw�j g��bszy sens. William spotyka tam mi�o��, kt�ra ma zapocz�tkowa� w jego �yciu szereg niespodziewanych wydarze�.

W przeciwie�stwie do pozosta�ych ksi��ek autorki "Profesor" to historia opowiedziana z perspektywy g��wnego bohatera, m�czyzny. William dopiero poznaje przeciwno�ci losu i stawia im czo�o, chocia� nie zawsze udaje mu si� ze wszystkim wygra�. W czasach kiedy to kobiety rzadko by�y dopuszczane do g�osu, m�czy�ni mieli znaczna si�� przebicia i mogli ze swobod� lawirowa� pomi�dzy t�umem, m�ody bohater wystawiony jest na nie�atwe zadanie obronienia swoich racji. To zadanie trudne w przypadku bohatera, poniewa� zmienia ON ca�kowicie swoje �ycie, rezygnuj�c z wysokiego statusu spo�ecznego na rzecz ci�kiej pracy i w�asnego utrzymania. Jak na czasy, w kt�rych �y�a i pisa�a Brotne to rzecz prawie nie poj�ta, wi�c tym ciekawsza w odbiorze, zrywaj�ca z przyj�tymi zasadami.

My�l�, �e nikogo nie zdziwi fakt wyst�powania w powie�ci nad wyraz z�o�onych postaci i ich dog��bnej analizy przez autork�. W tym przypadku wyostrza si� si�a percepcji, czytelnik ch�onie wszystko co ofiarowuje fabu�a na jednym wdechu i szybko ��czy przedstawione fakty. Tak przekonuj�ca historia i co najwa�niejsze, g��wny bohater, szybko pozwalaj� na realistyczny odbi�r prezentowanych wydarze�. Ca�o�� piecz�tuje niezast�piony klimat, kt�ry szybko zabarwia powie�� i nadaje jej swoisty klimat tamtych czas�w.

Ksi��ka zosta�a wydana dopiero po �mierci autorki, mimo �e to jej pierwsza napisana powie��. W ksi��ce dostrzegalne s� te elementy zwi�zane z wahaniem przy swoim pierwszym dziele i bywaj� momenty, kt�re niekoniecznie pasuj� do wybranych scen. My�l� jednak, �e mo�na to wybaczy� Charlotte Bronte w�a�nie ze wzgl�dy na fakt, �e dopiero rozwija�a swoje skrzyd�a i jak ka�dy zapewne uczy�a si� na swoich b��dach, bior�c pod uwag� fenomen jej pozosta�ych ksi��ek. Nie chodzi mi wcale, �e "Profesor" to nieudana lektura. Wr�cz przeciwnie! Dla fan�w autorki nadaje si� idealnie, jednak Ci kt�rzy dopiero rozpoczynaj� swoj� przygod� z siostrami Bronte mog� poczu� lekki niedosyt.

Dzisiaj zapraszam Wam na kolejne spotkanie z klasyk� literatury. Kilka dni temu m�j wyb�r pad� na nieznane mi do tej pory dzie�o Charlotte Bront� – Profesor. I cho� to pierwsza napisana przez ni� powie��, wydana zosta�a dopiero po jej �mierci. M�wi si� o tym, �e za �ycia Charlotte obawia�a si� jej publikacji chocia�by dlatego, �e jej zdaniem to zbyt osobista historia w kt�rej czytelnik m�g�by doszuka� si� powi�zania z ni� sam�.

G��wnym bohaterem jest nijaki William Cromsworth, kt�ry to zrzeka si� swojego arystokratycznego dziedzictwa, opuszcza Angli� i udaje si� do Brukseli. Tam zostaje nauczycielem j�zyka angielskiego, kt�ry bardzo szybko zakochuje si� w swojej uczennicy. Oczywi�cie ju� tutaj wida� odniesienie do fakt�w z �ycia autorki, kt�ra to b�d�c nauczycielk� j�zyka angielskiego zakocha�a si� w �onatym w�a�cicielu szko�y. I czuj� si� w obowi�zku dopowiedzie� Wam, �e takich w�tk�w autobiograficznych w tej powie�ci znajdziemy o wiele wi�cej…

Najstarsza z si�str Bront� przyzwyczai�a mnie ju� do swojego stylu czy nawet do klimatu powie�ci, wi�c wiedzia�am ju� czego si� spodziewa�. Autorka do�� pokr�tnie i niejednoznacznie pokazuje nam, �e Ci kt�rym ufamy nie zawsze s� wobec nas szczerzy… Czy� nie jest to prawda niezwykle aktualna w obecnych czasach??

Nie ma tu zawrotnej akcji ale sama historia Williama jest ciekawa a nawet intryguj�ca. A zaprezentowany klimat wiktoria�skiej Anglii uj�� mnie po raz kolejny…