Pasa�er. Tom 1

POLOWANIE

Kiedy Wydawnictwo Literackie og�osi�o wydanie „Pasa�era” i „Stelli Maris”… No chyba nie by�o mi�o�nika dobrej literatury, kt�ry nie by�by zachwycony, �e w ko�cu b�d� po polsku. Ja by�em, a potem, na kr�tko przed premier�, jak obuchem w �eb wie��, �e Corma McCarthy, ich autor, w�a�nie odszed� z tego �wiata. Wielka, niepowetowana strata, inaczej tego nazwa� si� nie da. Bo wielki by� to pisarz, wybitny… A te jego dwie najnowsze, wzajemnie splecione opowie�ci, s� na to kolejnym doskona�ym dowodem.

Jest rok 1980. Bobby Western dobiega czterdziestki i swoje prze�y�. Umar� jego ojciec, kt�ry pracowa� przy projekcie bomby atomowej, umar�a jego ukochana siostra, a on sam nie umie sobie prowadzi� z faktem, �e jej nie ocali�. Teraz na dodatek pakuje si� jeszcze w powa�ne k�opoty. Zaczyna si� od tego, �e jako nurek g��binowy wyrusza na miejsce katastrofy samolotu. Wszystko komplikuje si� jednak, kiedy Bobby odkrywa, �e w maszynie brakuje jednego z pasa�er�w, a tak�e zanikn�a czarna skrzynka. Do tego o ca�ej sprawie milcz� media, a on sam staje si� ofiara polowania. O co tutaj tak naprawd� chodzi? i co z tego wyniknie?

Szesna�cie lat – tyle czekali�my na nowe powie�ci Cormaca McCarthy’ego. Nie now� powie��, a powie�ci w�a�nie, w oryginale wydane w odst�pie ledwie miesi�ca (najpierw „Pasa�er”, potem „Stella Mari”), stanowi� jedn� wielk� histori�. Ale to powie�ci, kt�re w r�wnym stopniu dope�niaj� si�, co sobie przecz�. Paradoks? Raczej �ycie i r�ne spojrzenia, bo przecie� o tym opowiadaj� te historie. O dw�jce rodze�stwa, ich relacjach i ich spojrzeniu na wszystko, co ich ��czy i co dzieli. Prawda nie ma przecie� jednego tylko oblicza, nie s�dzicie?

Ale co to za historie? A raczej co to za historia ten „Pasa�er”? Najpro�ciej uj�� to s�owami – literatura pi�kna, literatura wy�sza, bo tym w�a�nie jest. Troch� to thriller, troch� sensacja, ale taki thriller i sensacja, jakimi by� te� jego „To nie jest kraj dla starych ludzi”. To tylko otoczka, no�ny motyw, kt�ry pozwala nie�� naprz�d to, co autor tak naprawd� chce nam pokaza� – czyli nas samych, emocje, relacje, nasz� natur�, nasz �wiat i tak uwielbiane przez niego okrucie�stwo tak�e. Jest tu wiele ponurych element�w, s� te� jednak takie, kt�re maj� w sobie niezaprzeczalny urok, rzecz bywa smutna, przygniata nas ci�arem. I porusza – porusza emocjonalnie, ale i intelektualnie. Oczywi�cie przy okazji te� ciekawi, wci�ga w akcj�, ale przede wszystkim zachwyca konstrukcj�, no dos�ownie wszystkiego.

Po prostu doskona�a i doskonale napisana ksi��ka. Serwowana stylem surowym, oszcz�dnym, a jednak tre�ciwym, g��bokim i fascynuj�cym, hipnotyzuj�cym wr�cz. Nie jest �atw� lektur�, od czytelnika wymaga wiele, ale daje w zamian jeszcze wi�cej. Wi�c bierzcie w ciemno, bo to kolejna wielka powie�� wielkiego autora. Comrac McCarthy siedzia� nad ni� z przerwami od lat 70., czyli jakie� p� wieku, ale praca, kt�r� w�o�y�, op�aca�a si�, bo wysz�o doskona�e dzie�o, jak zawsze opowiadaj�ce o czym� zupe�nie innym, ni� na pierwszy rzut oka opowiada.

Interesuj�ce jest przedstawienie dw�ch sposob�w postrzegania �wiata przez dw�jk� bohater�w (siostra i brat), jednak mam wra�enie, �e brakuje tutaj faktycznego rozr�nienia w sposobie pisania przez autora. Powie�� wymaga naprawd� du�ego zaanga�owania i skupienia podczas lektury, �eby po�apa� si� co do wszystkich zwrot�w akcji. Momentami czu� mocno filozoficzne podej�cie autora. Osobi�cie mocno rozwin��em zas�b swojego s�ownictwa, poniewa� w tre�ci znajduje si� du�o termin�w zwi�zanych z naukami �cis�ymi. Na og�, uwa�am to za �redni� pozycj�, jak na McCarthy'iego, jednak jego fani mo�e ujrz� w niej co� wi�cej.�

Pocz�tek ksi��ki mnie mocno zdziwi�, gdy� sugerowa�, �e pewna kobieta ma omamy i rozmawia z kim�, kto nie istnieje i nie jest normalnym cz�owiekiem. P�niej jest urywek jakby spa�a, p�niej, �e chowa si� przed tym lub czym, co do niej przysz�o. Ten urywek kilku stron jest do�� niespodziewany i bardzo miesza w naszej psychice. Te g�osy s� na tyle realne, �e sami zastanawiamy si�, czy ich nie s�yszymy. Pozycja z tych filozoficznych, gdzie nie ma tylko pustej opowie�ci. Cokolwiek si� tu dzieje jest roztrz�sane nie tylko przez postacie, ale i przez nas samych. Brak my�lnik�w czasami nas dekoncentruje, ale wydaje mi si�, �e by�o to zaserwowane specjalnie, by czytelnika niekiedy zmyli�, b�d� da� w w�tpienie jego spos�b my�li. Dodatkowo mamy tak realistyczne opisy, cho�by zmar�ych, kt�rych nogi zwisa�y jeszcze z fotela wci�� przypi�tych pasami. Autor dok�adnie interpretuje ka�d� cz�� cia�a, jakby chcia� nam ukaza� obraz z kamery. Nie znamy my�li postaci, wi�c nie mo�na stwierdzi�, �e to co m�wi� jest prawdziwe. Co jaki� czas pojawia si� posta� kobiety, kt�ra opowiada o swoich snach, przywidzeniach, omamach, czy te� bytach, kt�re aktualnie j� nawiedzaj�. D�ugo nie wiedzia�am jak mam to odebra� i o co j� pos�dzi�. Zastanawiaj�c� osob� by� jeden z pasa�er�w wraku samolotu, kt�rego nie odnaleziono. Wraz z nim znikn�o co� jeszcze, wi�c nie ma najmniejszych podstaw do tego, by jakkolwiek nazwa� to, co si� sta�o ze samolotem. Nurek debatuje, czy �yli zanim zaton�li, czy ostatni oddech oddali jeszcze przed zanurzeniem. Dalej robi si� ciekawiej i bardziej dziwniej. Kto� tutaj t�skni za strat� kobiety i ca�e uczucia przelewaj� si� na nas. Nie ma tutaj ko�ca, jego wyt�umaczenie istnieje w cz�ci drugiej, kt�re nale�y czyta� po kolei. Niewiadomych jest tutaj sporo, ogrom b�lu wylewa si� stronami, a sama psychika potrafi by� szalenie nieprawdziwa. Oj, to zdecydowanie lektura ludzi lubi�cych g��bsze podej�cie do ludzkiej psychiki. Nie by�a z�a, momentami mi si� podoba�a, ale nie jestem pewna, czy potrafi�am za ni� nad��y� na tyle, na ile chcia� autor.

Cormac McCarthy to jeden z najlepszych wsp�czesnych ameryka�skich pisarzy. Laureat wielu nagr�d min. Nagrody Pulitzera.

Ja zetkn�am si� z jego tw�rczo�ci� po raz pierwszy w powie�ci "Pasa�er".

Si�gni�cie po t� pozycj� zaj�o mi jaki� czas a napisanie recenzji kolejnych kilka dni. Czu�am si� zbyt s�abym czytelnikiem, aby m�c ocenia� tw�rczo�� tak niezwyk�ego pisarza o barwnym �yciorysie i z tak du�ym dorobkiem bibliograficznym.

Przyznaje, nie jest to dla mnie �atwe. Ksi��ka jest bardzo wymagaj�ca, musisz si� skupi� i zaanga�owa�, je�li chcesz wej�� w jej klimat.

Opis, kt�ry widnia� na ok�adce ksi��ki, sugerowa� zupe�nie inny gatunek literacki. Liczy�am na dobre �ledztwo, tajemnic�, odrobin� sensacji.

I pocz�tek w�a�nie taki by�:

"Tam musia�o wydarzy� si� niez�e g�wno, powiedzia�. Nie martwi was to?".

"Chodzi o to, �e nie mam gotowego wyt�umaczenia, jak ten samolot si� tam znalaz�. I za ka�dym razem, gdy my�l� o tych wszystkich rzeczach, kt�re powinny wygl�da� inaczej, ich lista si� wyd�u�a".

Tymczasem im dalej w las, tym ciemniej. Zaczynaj� si� filozoficzne przemy�lenia na temat �ycia, szcz�cia, przemijania.

G��wny bohater, wcze�niej student matematyki, prymus, obecnie jest nurkiem pracuj�cym przy wydobywaniu du�ych obiekt�w z wody. Praca niebezpieczna, ale dobrze p�atna. Poza tym g��bia przera�a Bobby -ego, ale z pe�n� �wiadomo�ci� wykonuje swoje zadania i z pe�n� �wiadomo�ci� pogr��a si� w zimnie i ciemno�ci. "Kobiety pragn� go ocali�. Ale on oczywi�cie jest ju� poza tym wszystkim".

Bardzo t�skni za swoj� nie�yj�c� siostr� Alicj�, o kt�rej wi�cej si� dowiadujemy w drugiej cz�ci tej dylogii pt.: "Stella Maris". By� w niej zakochany i pono� "otwarcie ze sob� chodzili". Dziewczyna by�a pi�kna, zab�jczo cudowna, a do tego m�drzejsza od niego. On pozornie prostolinijny i nie�mia�y a tak naprawd� narcyz z wybuja�ym ego. Cz�owiek, kt�ry wspi�� si� na wy�yny samouwielbienia. Bobby pochodzi z rodziny naukowc�w o bardzo �cis�ych umys�ach st�d zapewne sporo tu teorii matematyczno - fizycznych:

" Naprawd� wierzysz w fizyk�?

Nie wiem, co to znaczy. Fizyka pr�buje nakre�li� liczbowy obraz �wiata. Nie wiem, czy istotnie co� wyja�nia. Nie mo�na zobrazowa� tego, co nieznane".

Autor skacze po w�tkach, z miejsca na miejsce, co spowodowa�o, �e chwilami ciut si� gubi�am. Jest tu powr�t do dzieci�stwa, wspomnienia miejsc, gdzie m�czyzna si� wychowa�, mamy sporo rozwa�a� na temat �wiata, wojny, z�a, cz�owiecze�stwa. Chwilami ksi��ka tkwi w takim swoistym zawieszeniu, kt�re twa kilka stron.

Ale pojawia�y si� te� do�� �mieszne sentencje w stylu:

"Kiedy wo�ny s�dowy podni�s� r�k�, �eby j� zaprzysi�c, przybi�a mu pi�tk�".

Sam bohater chwilami mia�am wra�enie, �e flirtuje z kobietami; bardzo subtelnie, zabawnie.

Ta dylogia (" Pasa�er" jest jej cz�ci�) ko�czy bibliografi� Cormaca McCarthy. S�dz�, �e z czasem b�dziemy odkrywa� j� na nowo i zupe�nie inaczej interpretowa�. Obecne ci�ko by�o mi to wszystko poj��. Zapewne autor ma w tej powie�ci wiele rzeczy do przekazania, ale ja nie do ko�ca je odkry�am. By� mo�e nie jestem a� tak dojrza�ym czytelnikiem.

W ka�dym b�d� razie bardzo si� ciesz�, �e posiadam t� ksi��k�, jak i "Stella Maris" w swojej biblioteczce, poniewa� zapewne si�gn� po nie ponownie mo�e za 5, mo�e za 10 lat, by odkry� nowe prawdy o �wiecie, o �yciu, o cz�owieku, o samej sobie.

Cormac McCarthy uwa�any za jednego z czterech najlepszych wsp�czesnych pisarzy ameryka�skich, nast�pc� Thomasa Faulknera. Laureat [Adres usuni�ty]. National Book Award i Nagrody Pulitzera. Jego powie�� „Droga” sprzeda�a si� w ponad milionie egzemplarzy. Ka�da ksi��ka McCarthy’ego to wydarzenie literackie.

Missisipi, 1980. Nurek g��binowy Bobby Western w trakcie jednego ze zlece� bada zatopiony wrak samolotu, w kt�rym znajduje dziewi�� trup�w, brakuje jednak czarnej skrzynki i cia�a jednego pasa�era. Wkr�tce potem mieszkanie Bobby’ego zostaje przeszukane, a konto bankowe zablokowane. Federalnie depcz� mu po pi�tach. W co si� wpakowa�? Western, syn jednego z tw�rc�w bomby atomowej i brat nie�yj�cej ju� Alicii, ucieka nie tylko przed agentami, ale tak�e przed mrocznym cieniem ojca oraz t�sknot� za siostr�, swoj� najwi�ksz� zgub�.

Po „Stelli Maris” i historii Alicii przysz�a pora na jej brata i jego perspektyw�. �ycie Bobby’ego, w momencie, w jakim go poznajemy, przepe�nione jest lud�mi, co wcale nie sprawia�o, �e by�o prostsze. Jego zaw�d, przesz�o�� i otaczaj�ca go rzeczywisto�� ��cz� si� w skomplikowan� pl�tanin� przypadk�w, zbieg�w okoliczno�ci oraz trudno�ci, kt�re nie chc� da� mu spokoju. Nie�atwo jest zrozumie� stosunek Westerna do wielu spraw, dystansuje si�, nie m�wi wiele, skrywa tajemnice, a jednak nie ucieka przed innymi, chce im pomaga� i umie prosi� o pomoc. Niby nic go nie rusza, nie wywo�uje wi�kszych emocji, ale w niekt�rych kwestiach – takich jak temat siostry - ju� nie jest taki oboj�tny.

Kolejne genialne dzie�o McCarthy’ego obok, kt�rego nie da si� przej�� bez zastanowienia. Zmusza do my�lenia i refleksji nad trudno�ciami istnienia, a jednocze�nie pokazuje, jak bardzo cz�owiek wyolbrzymia sw�j udzia� w trwaniu innych os�b. Ksi��ka ta jest obowi�zkow� pozycj� do przeczytania i zg��bienia geniuszu Cormaca McCarthy’ego.

A.L.

Szkolny Klub Recenzenta