Ameryka�ska sielanka. Trylogia ameryka�ska. Tom 1

[Adres usuni�ty]

"Trzy pokolenia. Ka�de o szczebel wy�ej od poprzedniego. Praca. Oszcz�dno��. Sukces. Trzy pokolenia zachwycone Ameryk�. Trzy pokolenia integracji z narodem ameryka�skim. A w czwartym pokoleniu - fiasko, przekre�lenie wysi�k�w trzech generacji. Ca�kowita ruina znanego �wiata"

Ameryka�ska sielanka to powie��, za kt�r� Philip Roth dosta� w 1998 roku Nagrod� Pulitzera i jest uznawana za jedn� z najlepszych ksi��ek tego autora. To powie�� poruszaj�ca, zmuszaj�ca do my�lenia, kt�rej si� nie poch�ania, ale smakuje k�s po k�sie. Dla mnie powie�� wybitna. Styl Rotha jest urzekaj�cy, klimatyczny i niesamowicie magnetyczny, kt�ry mnie oczarowa� i trzyma� w tym zachwycie a� do ostatniej strony.

G��wnym bohaterem jest Seymour "Szwed" Levov, kt�rego �ycie ogl�damy oczami pisarza Natana Zuckermana. Szwed to wybitny sportowiec, cz�owiek sukcesu, kt�ry dzie� po dniu buduje swoje ameryka�skie szcz�cie, a� do dnia, w kt�rym jego c�rka Merry, zbuntowana nastolatka ogarni�ta komunistyczn� propagand�, nie rozumiej�ca �ycia swoich najbli�szych, podk�ada bomb� w miejscowym sklepie zabijaj�c cz�owieka. W tym momencie mit ameryka�skiej sielanki znika bezpowrotnie, a Seymour Levov "Pozna� najokrutniejsz� prawd� o �yciu - �e ono nie ma sensu. Po takiej lekcji szcz�cie nie bywa ju� spontaniczne. Staje si� sztuczne, a i takie trzeba kupowa� za cen� wyrzeczenia siebie i w�asnej historii". Nieustannie zadaje sobie pytania, kto i kiedy pope�ni� b��d, i w kt�rym momencie to cudowne dziecko, jego urocza c�reczka, zamieni�a si� w potwora? A mo�e jest tak, �e my rodzice nie mamy absolutnie �adnego wp�ywu na to kim stan� si� w przysz�o�ci nasze dzieci. Szwed zadr�cza si� tym do samego ko�ca powie�ci i wie, �e mimo stara�, mimo wielkich ch�ci pokazania �wiatu, ze �ycie toczy si� dalej, niczego ju� na tych zgliszczach nie zbuduje.

"A na u�ytek �wiata nie mo�na by�o zrobi� nic innego, jak godnie d�wiga� niedorzeczne pozory bycia sob�, ze wstydem nosz�c kostium cz�owieka bez skazy"

Philip Roth, jak wam zapewne wiadomo, nale�y do grona czo�owych pisarzy ameryka�skich. Wr��, Philip Roth to jeden z najwi�kszych �yj�cych ameryka�skich pisarzy. Albo mo�e tak: Philip Roth, ameryka�ski pisarz �ydowskiego pochodzenia, wychowany w konserwatywnej rodzinie �ydowskiej mieszkaj�cej w Newark, od ponad p� wieku pisz�cy powie�ci, kt�re stanowi� g�os pokole� Ameryki, oddaj�ce panuj�ce nastroje spo�eczne, niezwykle erudycyjne i psychologicznie przenikliwe, a ON sam uwa�any jest za posta� kultow�, skandalizuj�cego literata, jednego z najcz�ciej nagradzanych wsp�czesnych powie�ciopisarzy i wieloletniego kandydata do Literackiej Nagrody Nobla; przez krytyka literackiego Harolda Blooma zaliczony zosta� do czw�rki wielkich ameryka�skich powie�ciopisarzy naszych czas�w, obok Thomasa Pynchona, Dona DeLillo oraz Cormaca McCarthy’ego. Na pocz�tku tego roku do polskich kin trafi� debiut re�yserski Ewana McGregora, z nim samym w roli g��wnej, oraz partneruj�cymi mu na ekranie Jennifer Connelly i Dakot� Fanning, b�d�cy adaptacj� bardzo wa�nej, uhonorowanej Nagrod� Pulitzera powie�ci Rotha, a mianowicie Ameryka�skiej sielanki.

Powie�� nale�y do cyklu Zuckermana, jej bohaterem-narratorem jest Natan Zuckerman, pisarz �ydowskiego pochodzenia, kt�ry wychowywa� si� w Newark. Natan stanowi zdaniem wielu krytyk�w, co raczej oczywiste, literackie alter ego Rotha. Jednak�e w Ameryka�skiej sielance to nie Zuckerman gra pierwsze skrzypce. G��wn� postaci� powie�ci jest bowiem Seymour Levov, zwany przez wszystkich „Szwedem”, kt�ry przedstawiony zosta� niemal jako cz�owiek pozbawiony wad, bohater heroiczny. Szweda poznajemy w retrospekcjach Zuckermana jako szkolnego boga; zawsze uczciwy, niewiarygodnie przystojny i dobrze zbudowany, kr�l boisk ka�dej dyscypliny sportu, za kt�r� si� zabra�, a dodatkowo w porz�dku ch�op. Zuckerman, mimo blisko p� wieku, kt�re min�o od uko�czenia szko�y, pozostaje pod ogromnym wp�ywem i urokiem Szweda; jego osoba dzia�a niczym magnes na ka�dego, kto go tylko pozna�. Wydawa� by si� mog�o, �e �ycie Seymoura Levova by�o pasmem sukces�w: rozbudowa� rodzinn� firm�, za�o�y� rodzin�, sta� go na wszystko, pozostawa� w dobrej kondycji. Jednak�e okazuje si�, �e �ycie Szweda by�o us�ane r�ami tylko z pozoru, znacznie wi�cej ni� kwiat�w, mo�na w nim znale�� kolc�w, a raczej jeden kolec, kt�ry wbi� si� na tyle g��boko, �e pozostawi� po sobie ran� do �mierci wspania�ego Levova.

Pi�t� Achillesa tego cz�owieka ze spi�u okaza�a si� jego c�rka, Mary. Dziecko stanowi ca�kowite przeciwie�stwo ojca, buntuj�c si� przeciwko rodzicielskiej dobroci. Dramat rodzinny stanowi w Ameryka�skiej sielance przyk�ad paranoi i paradoksu, kt�ry by� cz�ci� ameryka�skiej codzienno�ci lat sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych. Roth nale�y do bacznych obserwator�w rzeczywisto�ci, dzi�ki czemu by� w stanie odda� tak dobrze klimat Stan�w Zjednoczonych od II wojny �wiatowej do ko�ca lat dziewi��dziesi�tych. Pisarz jak nikt inny ukaza� upadek spo�ecze�stwa, kt�re ukszta�towa�o Szweda, b�d�cego wzorowym reprezentantem tego spo�ecze�stwa. Roth przedstawi� „raj zapami�tany”, kt�ry zacz�� si� rozpada�, by nagle upa��. Powie�� zosta�a podzielona na trzy cz�ci, z ka�d� cz�ci� coraz bardziej widoczny staje si� pesymizm w przedstawianiu �wiata. Opowie�� toczy si� niespiesznie, a mimo to ksi��ka wciska czytelnika w fotel.

Ameryka�ska sielanka jest powie�ci� wa�n�, tak�, kt�r� powinno si� zna�. W Stanach Zjednoczonych uznaje si� j� za dzie�o z listy obowi�zkowej, co nie powinno dziwi�, bo przedstawia w ko�cu destrukcj� ameryka�skiego snu i si�y, pozbawia z�udze� do ich wspania�o�ci. Mimo ca�ej ameryka�sko�ci ksi��ki problemy, kt�re si� w niej pojawiaj�, s� na tyle uniwersalne, �e znajdziemy dla nich prze�o�enie tak�e na naszym gruncie. Ponadto lektura powie�ci pozwoli lepiej zrozumie� najwi�ksze mocarstwo Zachodu. Zdecydowanie najlepsza powie�� Rotha, z jak� mia�am do czynienia.

Ameryka�ska sielanka (cho� powinno by� w nawiasie - ameryka�ski koszmarek) to bez w�tpienia najlepsza ksi��ka Philipa Rotha, wr�cz arcydzie�o, powie�� wybitna, mistrzowska.

Roth po mistrzowsku, stosuj�c r�norodne zabiegi ukazuje nam, jak bardzo pozory myl�, jak szybko sielanka mo�e zamieni� si� w koszmar i jak bardzo skomplikowani s� ludzie.

Ta ksi��ka ma same atuty. Przede wszystkim s� nimi mistrzowsko nakre�leni bohaterowie, kt�rych pisarz prezentuje wr�cz poddaj�c wiwisekcji. Zobrazowany jest ka�dy gest, ka�da my�l, ka�da cecha charakteru.

Dodatkowym atutem jest wspaniale oddany klimat USA w okresie tu� po II wojnie �wiatowej oraz przemiany jakie zachodzi�y w ludziach i polityce oraz obyczajach w okresie kolejnych lat. W okresie powojennym bez wzgl�du na p�e� czy pochodzenie ludzie mieli marzenia i wierzyli w ich spe�nienie, a tak�e w to, �e teraz �wiat b�dzie dobry, cudowny. Wszystko to okraszone spor� porcj� patriotyzmu, wr�cz ba�wochwalczej dumy z USA i tego co ten kraj sob� uosabia� w tamtym okresie.

Roth prezentuje marzenia ludzi i bez pardonu zderza je z �wczesn� rzeczywisto�ci�, naiwno�� i wielk� wiar� przeciwstawiaj�c realnemu �wiatowi. Brutalne, momentami okrutne, szczere, mistrzowskie. Do tego dochodz� rewolucje spo�eczne, wojna...oj dzieje si�.

Sporo w ksi��ce tak�e refleksji, cz�sto gorzkich. Dotycz� one wszelkich aspekt�w powojennego �ycia, �wiadomo�ci i moralno�ci ludzi, �wczesnego �wiata.

Czytaj�c Ameryka�sk� sielank� mia�em wra�enie, i� jestem dzieckiem, kt�re dosta�o wymarzon� szklan� kul�, a nast�pnie kto� (w domy�le Roth) kilkoma zdaniami, s�owami rozbi� ja w drobny py�.

Gor�co zach�cam do lektury. To wspania�� wielowarstwowa, wielotematyczna, napisana w starym, dobrym stylu ksi��ka.

Jednak ostrze�enie, zarezerwujcie sobie sporo wolnego czasu. Tak, ja te� planowa�em czyta� powoli, delektowa� si� Rothem i jego Ameryk�, ale nie da�o si�. Lektura poch�on�a mnie od pierwszej strony. Czego i wam �ycz�.

Ameryka�ska sielanka to powie�� Philipa Rotha, za kt�r� w 1998 roku otrzyma� nagrod� Pulitzera. Na polskim rynku wydawniczym pojawia si� ona po raz drugi, w od�wie�onym wydaniu zwi�zanym ze zbli�aj�c� si� premier� ekranizacji. Sam Philip Roth by� mi dotychczas znany wy��cznie „z widzenia” i stanowi kolejny element mojego eksperymentu z laureatami presti�owych nagr�d literackich. I o ile do Harper Lee i Elizabeth Strout zapa�a�am natychmiastow� sympati�, a John Steinbeck swoj� prostot� rozkocha� mnie w sobie na wieki, autor Ameryka�skiej sielanki potrzebowa� troch� czasu i jakich� stu pi��dziesi�ciu stron, by na powa�nie przyku� moj� uwag�, wci�gn�� mnie w swoj� histori� i udowodni�, �e by� pomys�em trafionym.

Ameryka�ska sielanka jest specyficzna i nie�atwa. Niespieszna akcja, poprzetykana licznymi przemy�leniami, mo�e pot�gowa� wra�enie, �e ksi��ka si� d�u�y. Dodatkowo autor ma sk�onno�ci do rozwlekania szczeg��w na d�ugie zdania, akapity strony. Czy jest to wada? Nie, to po prostu jeszcze jedna cecha charakterystyczna tej powie�ci i tego autora, kt�ra zadecyduje, czy ksi��ka przypadnie do gustu okre�lonemu czytelnikowi. Potrafi ON podczas jednego zdarzenia p�ynnie przej�� do opisywania kolejnego, odleg�ego w czasie i przestrzeni. Czytelnik przechadzaj�cy si� uliczk� �ycia Szweda Levova zostaje nagle pchni�ty w boczny zau�ek i zanim si� spostrze�e, zbada go dok�adnie i dog��bnie. A trzeba przyzna�, �e fascynuj�cego bohatera obra� sobie Philip Roth. Seymour Szwed Levov, z�ote dziecko, szkolna gwiazda, cz�owiek sukcesu, przedsi�biorca, m�� i ojciec. W g��bi ducha za� skromny facet, skr�powany w�asn� popularno�ci� lecz r�wnocze�nie dumny z niej, idealista zakochany w swoim kraju, kraju, kt�rzy jego przodkowie wybrali na w�asny i kt�rego spo�eczno�ci cz�ci� tak bardzo chcieli si� sta�. Wierz�cy w mit ameryka�skiej sielanki i zdruzgotany, gdy ta znika, jak u�uda z chwil�, gdy jego ukochana c�rka oddaje si� aktom politycznego terroryzmu.

Ju� za kilka dni na ekrany kin wejdzie ekranizacja powie�ci Philipa Rotha. Podobno jedyny obraz oparty na prozie autora, kt�ry jemu samemu przypad� do gustu. Jestem bardzo ciekawa, jak scenarzy�ci i aktorzy podo�ali tej historii, jak oddali uczucie rozgoryczenia g��wnego bohatera. Jak uj�li to bogactwo scen i wa�nych detali, kt�rymi zarzuca nas laureat Pulitzera, bo w tym momencie wydaje mi si� to niewykonalnym. Ameryka�ska sielanka, powie�� dla wymagaj�cego czytelnika, kt�rego nie zniech�ci leniwa akcja (lub jej brak), nieliczne dialogi (lub ich brak), kilometrowe zdania (lub jeszcze d�u�sze), kt�ry dostrze�e g��bi� tej historii i poczuje wi� z jej bohaterami.

Philip Roth to pisarz kontrowersyjny. Pami�tam doskonale, jaki skandal wywo�a�o pierwsze polskie wydanie jego kultowej powie�ci „Kompleks Portnoya”. Ksi��ka by�a ods�dzana od czci i wiary (najcz�ciej przez tych, kt�rzy jej nie przeczytali) i wywo�a�a fal� dyskusji.

W moim liceum szybko wycofano j� z biblioteki, a bibliotekarka, kt�ra j� kupi�a, omal nie zosta�a wyrzucona z pracy. Na szcz�cie, po�ycza�a nam t� powie�� „pod sto�em”, a ja by�am z niej dumna, �e obdarza nas - uczni�w zaufaniem i nie daje si� skostnia�ej dyrekcji.

„Kompleks Portnoya” popularyzowa� w Polsce tw�rczo�� ma�o znanego dot�d prozaika, zaintrygowa� i zach�ci� do si�gania po jego inne ksi��ki. I chocia� nie uwa�am „Kompleksu…” za najwybitniejsz� powie�� Rotha, mam do niej sentyment w�a�nie ze wzgl�du na burz�, jak� wywo�a�a w drugiej po�owie lat 80. minionego wieku.

„Ameryka�sk� sielank�” przeczyta�am dzi�ki wsp�pracy z Wydawnictwem Literackim. Gdy tylko do mnie trafi�a, zacz�am czyta� i … Uton�am w niej na dobre! Najpierw chcia�am po�kn�� powie�� w dwa-trzy dni, ale jej tre�� i klimat tak mnie urzek�y, �e zacz�am porcjowa� sobie codzienn� lektur� – nie wi�cej ni� sto stron. By�o to trudne i wystawi�o moj� czytelnicz� cierpliwo�� na wielk� pr�b�, jednak pozwoli�o mi cieszy� si� czytaniem przez ponad tydzie�.

„Ameryka�ska sielanka” to powie�� uhonorowana wieloma nagrodami, z kt�rych najwa�niejsz� jest Pulitzer. I nic dziwnego, gdy� to ksi��ka wybitna pod ka�dym wzgl�dem, w moich oczach zas�uguj�ca nawet na miano arcydzie�a.

Autor przedstawi� w niej w krytyczny spos�b obraz ameryka�skiego spo�ecze�stwa. �ycie jego przedstawicieli obserwujemy oczyma pisarza Nathana Zuckermana, kultowej postaci stworzonej przez Rotha, wyst�puj�cej tak�e w innych ksi��kach i b�d�cej jego alter ego.

G��wnym bohaterem jest tu Seymour Levov, zwany przez wszystkich Szwedem. Poznajemy go jako m�odego, utalentowanego, przystojnego sportowca, b�d�cego z�otym dzieckiem powojennej Ameryki. To szcz�ciarz, kt�ry jest idolem, marzeniem wielu m�odych kobiet i wzorem dla dorastaj�cych ch�opak�w, chc�cych p�j�� w jego �lady. Ma��e�stwo z by�� miss New Jersey, narodziny dziecka i doskonale prosperuj�cy interes wydaj� si� by� ukoronowaniem pragnie� Szweda.

Ta ameryka�ska sielanka nie trwa jednak d�ugo. Ko�czy j� w 1968 roku nastoletnia c�rka, Merry, kt�ra wi��e si� z terrorystami, podk�ada bomb� w miasteczku Old Rimrock i nagle znika. Od tego momentu �ycie g��wnego bohatera zamienia si� w koszmar.

On i jego �ona poddani s� spo�ecznemu ostracyzmowi, najbardziej jednak dokuczaj� Szwedowi brak informacji od c�rki i mno��ce si� w mediach spekulacje na jej temat. Ko�czy si� pi�kny sen o rodzinnym szcz�ciu, a zaczyna droga przez m�k�.

Autor doskonale odmalowa� spo�eczne i polityczne nastroje w Ameryce czas�w wojny w Korei i Wietnamie, a tak�e w p�niejszych dekadach. Pokaza�, jak zmienia�y si� pod wp�ywem burzliwych wydarze� oczekiwania Amerykan�w, ich mentalno��, stosunek do polityk�w i do zmian obyczajowych.

Odnajdziemy tu wiele odniesie� do rasizmu, rozwijaj�cego si� ruchu hippisowskiego, pacyfizmu i idei ekologicznych oraz m�odzie�owych fascynacji komunizmem.

Roth nie zostawia suchej nitki i na fanatycznych zwolennikach nowych ruch�w, i na konformistach oraz konsumpcjonistach. Obrywa si� i demokratom, i republikanom, zwolennikom nowoczesno�ci i tradycji, przedstawicielom r�nych grup spo�ecznych i narodowo�ciowych.

Jak w wielu innych ksi��kach, tak i tu Roth podejmuje temat �ydowsko�ci, zwi�zanych z ni� kompleks�w, upokorze�, ale i sukces�w.

Osobnym tematem „Ameryka�skiej sielanki” jest obraz dzieci�stwa i pierwszej m�odo�ci jako okres�w, do kt�rych po latach mo�na wr�ci� ju� tylko we wspomnieniach. Roth robi to z wielkim sentymentem, w spos�b wzruszaj�cy, niekiedy zabawny, niekiedy dramatyczny.

Po�wi�ca tej problematyce sporo miejsca, pokazuj�c, jak wielki wp�yw na cz�owieka ma �rodowisko, w kt�rym si� wychowywa� i dorasta�. Jedni bohaterowie zdaj� si� powiela� �ycie i b��dy swoich rodzic�w, inni staraj� si� uciec w doros�o�ci od tego, co kiedy� znienawidzili. Nie wszystkim to si� udaje, ale �ledzenie tych pr�b jest fascynuj�ce. Podobnie jak poznawalnie przesz�o�ci poszczeg�lnych postaci i ich rodzin dzi�ki cz�sto pojawiaj�cym si� retrospekcjom.

„Ameryka�ska sielanka” to powie�� wielowarstwowa, kt�r� mo�na odczytywa� na r�nych p�aszczyznach. Dla mnie pozostaje ona epopej� o dwudziestowiecznej Ameryce, kt�ra mia�a by� krain� szcz�cia i spe�nionych marze�, ale najcz�ciej okazywa�a si� rozczarowaniem.

Pisz�c o tej ksi��ce, nie mo�na nie wspomnie� o jej stylu. Jest ON urzekaj�cy, magnetyczny, niesamowicie klimatyczny. Autor osi�ga ten efekt mi�dzy innymi dzi�ki barwnemu, plastycznemu i kunsztownemu j�zykowi. Nieraz wymaga ON od czytelnika skupienia, gdy� opisy bywaj� obszerne, a wielokrotnie z�o�one zdania nie nale�� do rzadko�ci.

Zanurzenie si� w �wiecie stworzonym przez Rotha jest jednak fascynuj�ce i by�o dla mnie Wielk� Uczt� Duchow�.

BEATA IGIELSKA