Dzieje Polski. Tom 3. Kr�lestwo zwyci�skiego or�a

KR�LESTWO ZWYCI�SKIEGO OR�A

Taki tytu� nosi trzeci tom z cyklu DZIEJE POLSKI pi�ra prof. Andrzeja Nowaka, jednego z najwybitniejszych wsp�czesnych polskich historyk�w. Obejmuje on dzieje Polski od roku 1340-do 1468. Ksi��ka – jak poprzednie tomy - zosta�a wydana przez Wydawnictwo BIA�Y KRUK.

Jak wszystkie prace profesora Nowaka, jest to dzie�o wybitne, napisane nie tylko ze znajomo�ci� tematu, co jest oczywiste, ale tak�e z obiektywizmem wobec przedstawianych fakt�w, z ogromn� pasj� i erudycj�. Czym s� podane ramy czasowe ? Kto zna historie te wie, �e miedzy tymi datami zawieraj� si� czasy od Kazimierza Wielkiego poprzez Jadwig� i Jagie��� , W�adys�awa warne�czyka i cz�� rz�d�w m�odszego Jagie��owego syna – Kazimierza Jagiello�czyka. Tak si� sk�ada, �e jest to zarazem m�j ulubiony wykrawek z czas�w polskiego �redniowiecza i zarazem czasy ulubionych polskich kr�l�w. Dzie�o – bo tak w istocie nale�y nazwa� ten kolejny tom Dziej�w Polski – ksi��ka bowiem to zbyt skromne s�owo – sk�ada si� ze Wst�pu i trzech cz�ci podzielonych na rozdzia�y. Ju� sam Wst�p pt. Plagi i obroty europejskiej fortuny wprowadza, ba przenosi czytelnika w fascynuj�cy �wiat �redniowiecza ! A wszystko zaczyna si� od plagi, jak� by�a przetaczaj�ca si� przez Europ� epidemia d�umy, zwanej r�wnie� mors nigra – czarna �mier�, kt�ra sta�a si� prze�omem w dziejach, politycznym i gospodarczym kszta�cie Europy. W tym czasie rozkwitaj� W�gry Andegawen�w i Czechy Luksemburg�w a Polska wraca mi�dzy kr�lestwa. Tak te� si� dzieje – jak zauwa�a autor – �e dynastie Andegawen�w, Luksemburg�w i Piast�w wydaj� wtedy swoich najwybitniejszych przedstawicieli. Trudno nie zgodzi� si� z profesorem, �e istotnie Karol Robert i jego syn Ludwik Wielki ( Nagy Lajos ) a tak�e jego c�rka Jadwiga, Karol IV z Luksemburg�w i ostatni z Piast�w – Kazimierz Wielki s� najwybitniejszymi przedstawicielami dynastii, z kt�rych si� wywodz�. Obszerny fragment Wst�pu autor po�wi�ca tak wa�nej dla dziej�w Polski – Litwie za panowania Giedymina i jego nast�pc�w. Autor we Wst�pie wytycza tylko szlaki, jakimi powiedzie w dalszym toku ksi��ki swoje rozwa�ania na temat dziej�w Polski. Cz�� I PIASTOWSKIE DZIEDZICTWO ( 1340-1384) obejmuje czasy Kazimierzowskie, panowanie jego siostrze�ca – Ludwika, w Polsce zwanego W�gierskim, na W�grzech jak ju� wspomniano – Wielkim, regencyjne rz�dy jego matki, namiestnictwo Opolczyka i czas bezkr�lewia. Czasy panowania Kazimierza autor w tytule ROZDZIA�U I nazywa trafnie „szko�a politycznego realizmu”, przytaczaj�c na poparcie swych s��w fragment z anonimowej Kroniki katedralnej krakowskiej. Oczywi�cie nie patrzy bezkrytycznie na ostatniego z Piast�w, pami�tajmy, �e Kazimierz – najm�odszy z �okietkowych potomk�w - tron obejmowa� jako m�odzieniec i nie ustrzeg� si� od pope�niania b��d�w. Autor trafnie to uj��: Nie od razu jednak syn �okietka wyr�s� na drugiego Salomona. T� drog� Kazimierza do Wielko�ci prof. Nowak przedstawia w pierwszych trzech rozdzia�ach, ko�cz�c je na �mierci ostatniego Piasta i uzasadniaj�c trafno�� nadanego mu przydomka – Wielki : Zas�uguje na to miano nie tylko przez swoj� fizyczn� wysoko�� (…)jako jedyny z polskich w�adc�w nazwany zosta� Kazimierz Wielkim bo zwi�kszy� terytorium swego pa�stwa ponad dwukrotnie (…) Patronowa� m�drze okresowi wzgl�dnie spokojnego wzrastania i dojrzewania, z kt�rego owoc�w korzysta� b�d� autorzy unii polsko-litewskiej, zwyci�zcy spod Grunwaldu, odnowiciele Uniwersytetu Krakowskiego. Nie zapomina autor o wspieraj�cych Kazimierza doradcach. Ciekaw� kwesti� jest sprawa Wielkopolski i konfederacji pod wodz� Ma�ka Borkowica. Pozwol� sobie na dygresja – jako Wielkopolanka rozumiem niech�� wielkopolskiej szlachty do narzuconego im starosty ze �l�ska, panosz�cego si� Wierzbi�ty z Palowic. Autor wspomina r�wnie� legend� o pi�knej Esterce zapisan� przez D�ugosza, a powtarzan� w sztuce i literaturze. Poruszona jest r�wnie� – ciekawa dla czytelnik�w lubi�cych watki romansowe – historia ma��e�stw i nielegalnych zwi�zk�w kr�la , oraz jego nie�lubnych syn�w, kt�rych imiona wymieni� w testamencie i o kt�rych pisa� Janko z Czarnkowa, mam na my�li: Niemierze, Pe�k�, Jana. Om�wiona jest dok�adnie kwestia nast�pcy i zawarta przez Kazimierza umowa z siostrze�cem Ludwikiem. Ciekawa jest ukazana pod koniec po�wi�conych Kazimierzowi rozdzia��w historia powstania kr�lewskiego nagrobka, ufundowanego przez jego siostr� i siostrze�ca oraz przedstawione dzieje jego c�rek ze zwi�zku z Jadwig� �aga�sk�, z kt�rych najstarsza – Anna zostanie te�ciow� kr�la W�adys�awa Jagie��y. Dla nas Wielkopolan ciekawy jest pojawiaj�cy si� w�tek buntowniczego Bartosza z Odolanowa . Interesuj�ce s� r�wnie� intrygi dworskie po �mierci Ludwika oraz droga do tronu jego m�odziutkiej c�rki Jadwigi, koronowanej w 1384 roku na kr�la Polski. Tak zaczyna si� najciekawsza – moim zdaniem Cz�� 2 UNIA I JEJ PIERWSZE PLONY. W Rozdziale I : Jadwiga i Jagie��o te dwa imiona zamykaj� jego sens i g��boka tre��, symbolizuj� Polsk� i Litw� oraz zawart� w Krewie Uni� oraz elekcje lubelsk�. Dla czytelnik�w ciekawa jest historia Jadwigi, Wilhelma i Jagie�y, przedstawiona obiektywnie – zgodnie z prawda historyczn� a nie z austriackimi i krzy�ackimi plotkami, podwa�aj�cymi legalno�� �lubu pary kr�lewskiej. Dla Krzy�ak�w zwi�zek Jadwigi z Jagie��, czyli Polski z Litw� i chrzest poga�skiego pa�stwa by� jak pisze profesor oczywist� kl�sk�. Emocjonuj�ce s� fragmenty po�wi�cone wyprawie m�odziutkiej Jadwigi – kr�la na czele zbrojnych Ru� i przywr�cenie jej Koronie. Przedstawiona zosta�a szczeg�owo i interesuj�ca misja chrztu Litwy, prowadzona przez Jagie��� i przyby�ych z Polski zakonnik�w. W ciekawy spos�b zosta� przedstawiony konflikt Jagie��y z Witoldem i d�uga droga stryjecznych braci do pojednania, oraz intrygi Krzy�ak�w zamierzaj�cych przy pomocy Witolda oderwa� Litw� od Unii z Polsk�. Sporo miejsca po�wi�ci� autor postaci Jadwigi, przytoczy� nawet modlitw� Stanis�awa ze Skarbimierza odmawian� przy �o�u konaj�cej kr�lowej, kt�ra zmar�a trzy tygodnie po urodzeniu i �mierci c�reczki El�biety Bonifacji, trudno nie wzruszy� si�, czytaj�c te s�owa sprzed wielu wiek�w: Wyzw�l jednak�e o Panie matk�, dozw�l aby mog�a jeszcze rodzi�, uwolnij t� matk� ubogich, s�abych i ociemnia�ych (…) O Panie m�j, nie dok�adaj udr�k udr�czonej : oto dr�czy si� z powodu �mierci c�reczki, z powodu utrapie� porodu, z powodu cierpie� i niedoli, z powodu dotkliwych chor�b, z powodu rozpaczy kr�la i rozpaczy ludu (…) nie zabieraj tedy s�o�ca (…)nie dozw�l, aby zgas�a ta �wiat�o�� Ko�cio�a.

Autor przedstawia liczne zas�ugi Jadwigi dla polskiej kultury, nauki, Ko�cio�a, a przede wszystkim odnow� Uniwersytetu, w czym wspiera� j� m��, kt�ry dzie�o odnowy uczelni prowadzi� wiernie i zgodnie z dan� obietnic� po �mierci Jadwigi. Znaczenie Jadwigi profesor zamyka w s�owach: Zmar�a w kwiecie wieku kr�lowa zostawi�a po sobie wiele innych jeszcze �lad�w w duchowej przestrzeni, w kt�rej formowa� si� b�d� kolejne pokolenia. Interesuj�ce s a fragmenty zwi�zane z fundacjami Jadwigi, z psa�terzem, haftowanym przez ni� racjona�em i jej ulubionym cudownym krucyfiksem z katedry wawelskiej. Kolejny Rodzia� z Cz�ci II zwi�zany jest z latami 1400-1411 – czytelnicy domy�laj� si� ju� ze zwi�zany jest z Bitw� pod Grunwaldem, kt�rej przyczyny, przebieg i skutki zosta�y przez autora rzetelnie przedstawione wraz z tradycj� tego wydarzenia w malarstwie, literaturze, kulturze. Rozdzia� III dotyczy polityki kr�la zwi�zanej z Polsk� i Litw�, Luksemburgami oraz ci�gle istniej�cym, chocia� os�abionym – Zakonem Krzy�ackim. Dyplomatyczne posuni�cia Jagie��y opisane w tym rozdziale dowodz� jego inteligencji i rozwagi. Rozdzia� ko�czy si� na 38 roku panowania W�adys�awa Jagie��y. Cz�� III nosi tytu� MONARCHIA JAGIELLONOW 1423-1468 i obejmuje ostatnie lata panowania kr�la W�adys�awa – najd�u�ej panuj�cego polskiego monarchy , karier� duchown� i polityczn� Zbigniewa Ole�nickiego, w kolejnych rozdzia�ach ukazane s� dzieje Jagie��owych nast�pc�w i najwi�kszego po W�adys�awie Jagielle Jagiellona – Kazimierza do 1468 roku, a wiemy ze panowa� on do 1492 roku, cz�� dalsza jego chwalebnego panowania opisana zosta�a w Tomie 4. Autor wspomina o synach Kazimierza wychowywanych pod piecz� D�ugosza – w 1467 jest ich pi�ciu W�adys�aw, Kazimierz, Jan Olbracht, Aleksander i nowonarodzony Zygmunt. Za rok na �wiat przyjdzie kr�lewicz Fryderyk, wydaje si�, �e tak pot�na dynastia przetrwa d�ugo… nie poprzestaje na historii, przeprowadza interpretacj� dekoracji malarskiej wawelskiej kaplicy z obrazem malarza Miko�aja Haberschracka ukazuj�cym Pok�on Trzech kr�li. Profesor w wizerunku kr�la w fantazyjnej koronie domy�la si� Kazimierza Jagiello�czyka. Pozostali to by� mo�e Kazimierz Wielki i W�adys�aw Jagie��o ?Tom 3 ko�czy autor pytaniem: Czy da si� urz�dzi� tak� Rzeczpospolit� – rzecz wsp�ln� dla wszystkich jej dobrych mieszka�c�w ? Walorem omawianej publikacji jest pi�kna, literacka polszczyzna, j�zyk naukowy, kt�ry dotrze do ka�dego odbiorcy. Ksi��ka ta powinna s�u�y� pomoc� nauczycielom historii, jest ciekawsza od szkolnych podr�cznik�w cz�sto wyrywkowo traktuj�cych dzieje ojczyste i niekiedy z b��dami merytorycznymi. Ksi��ka jest bogato ilustrowana, znajduj� si� w niej mapy, drzewo genealogiczne, zdj�cia zabytk�w i dokument�w z czas�w, o kt�rych mowa. Do ka�dego z rozdzia��w za��czona jest bibliografia. Nie przesadz� w stwierdzeniu, �e cykl Dzieje Polski prof. Nowaka jest tym dla nas , czym dla ludzi �redniowiecza by�y kroniki Jana D�ugo

Opowiedziana na nowo historia naszego kraju. Te same fakty. Ci sami bohaterowie. Emocje i doznania ca�kowicie nowe i �wie�e. Polecam serdecznie.