M�j ma�y zwierzaku

„Lolita” Vladimira Nabokova uznawana jest za klasyk� literatury, a ja jej do tej pory nie czyta�am, chocia� staram si� mie� jak�kolwiek opini� o najs�ynniejszych ksi��kach �wiata. Akurat t� powie�� omijam bardzo �wiadomie ze wzgl�du na temat. Czytanie, ma by� przyjemno�ci�, a... chyba sami si� domy�lacie. W�a�nie dlatego, �e czytanie ma by� przyjemno�ci�, przed wielkim dylematem postawi�o mnie Wydawnictwo Literackie wydaj�c drug� powie�� holenderskiego pisarza Marieke Lucasa Rijnevelda „M�j ma�y zwierzaku”. Jego debiut - „Niepok�j przychodzi o zmierzchu” - sprawi�, �e trafi� u mnie na list� „must read”. Podekscytowana czyta�am informacj� o jego kolejnej ksi��ce. A� tu nagle zrzed�a mi mina. „M�j ma�y zwierzaku” to strumie� �wiadomo�ci czterdziestokilkuletniego weterynarza zakochanego w czternastolatce. Czyta� czy nie czyta�? Przeczyta�am, bo to Rijneveld. I powiem wam, �e go�� „pozamiata�”.

Jak ju� wspomina�am ksi��ka jest strumieniem my�li, co nie jest oboj�tne dla formy. Zderzamy si� tutaj ze �cian� tekstu. B�d� szczera, nie lubi� takiego pisania, jednak tutaj taki kszta�t powie�ci jest jak najbardziej uzasadniony. W takich wyzwaniach wychodzi kunszt pisarza (a pewnie i t�umacza) Marieke Lucas Rijneveld postawi� sobie trudne zadanie. W s�owotoku narratora p�ynnie przechodzi pomi�dzy r�nymi my�lami, skojarzeniami. Czasami tworzy zdania, kt�re ci�gn� si� stronami. Brzmi to strasznie, pewnie nieprzyst�pnie, ale a autor w taki spos�b formu�uje tre��, �e przep�ywamy przez kolejne rozdzia�y. Jest w nim co� hipnotyzuj�cego, dlatego owa �ciana tekstu nas nie blokuje, a przyci�ga, „paradoksalnie” zaprasza do zg��biania ksi��ki.

Jednak to co ma robi� – i robi – wra�enie to tre��. Wchodzimy w g�ow� chorego cz�owieka, w kt�rej roi si� uczucie, kt�rego nie powinno by�, kt�re jest nieakceptowalne spo�ecznie, kt�re jest wr�cz odstr�czaj�ce. Autor ksi��ki wspaniale gra ow� obrzydliwo�ci�. Balansuje pomi�dzy pi�knem – bo tak swoj� mi�o�� widzi narrator, kt�ry potrafi uroczo wyra�a� si� o swojej wybrance i mami� czytelnik�w romantycznymi wyznaniami – a ohyd� czynu. Do tego dochodz� nieco dziwne, ale pasuj�ce do „okoliczno�ci przyrody” weterynaryjne por�wnywania – czasami czu�am si�, jakbym ogl�da�a „Niesamowitego doktora Pola” w akcji – oraz szerokie nawi�zania do kultury (r�wnie� tej popularnej), filozofii oraz biblii.

To wszystko tworzy osza�amiaj�cy, a nawet osaczaj�cy efekt i sprawia, �e powie�� „M�j ma�y zwierzaku” jest pi�kna w swojej obrzydliwo�ci. Jest te� to ksi��ka trudna, aczkolwiek Marieke Lucas Rijneveld swoim wyj�tkowym talentem i pisarsk� intuicj� tworzy co� co hipnotyzuje, porywa czytelnika. Ta powie�� ma w sobie gros element�w, kt�rych w literaturze nie lubi�, kt�re uwa�am za zb�dne „gwiazdorzenie”, ale tu s� na swoim miejscu i bez nich powie�� nie robi�aby tak osza�amiaj�cego wra�enia.

Nie ma autora, kt�ry tak jak Marieke Lucas Rijneveld uprawia�by literacki masochizm na tak zaawansowanym poziomie. Niepok�j przychodzi o zmierzchu do tej pory wywo�uje u mnie ciarki na plecach i nie jest to tylko puste zdanie. Teraz do��cza do niej M�j ma�y zwierzaku.

Ksi��ka obrzydliwa, odpychaj�ca, wulgarna i pe�na makabry. Taka, gdzie w trakcie czytania zdajesz sobie spraw�, �e nie masz ju� ochoty brn�� w to dalej, ale jednak przewracasz kolejn� stron�, i kolejn�. Jakby nie patrze� - lubi� tak� literatur�. Od czasu do czasu chc� przeczyta� co� co nawet nie tyle mierzi i wywo�uje dyskomfort, ale uderza jak obuchem w g�ow� i jest nieprawdopodobnie trudne w odbiorze.

Relacja czternastolatki i prawie pi��dziesi�cioletniego weterynarza jest obrzydliwa. Spos�b w jaki m�czyzna t�umaczy swoje chore pragnienia i niczym paj�k wabi ofiar� wprost na kupiony na szybko dwuosobowy materac wywo�uje wstrzymany oddech, szybsze bicie serca, a czasami md�o�ci. Dodatkowo ca�a historia jest obserwowana przez nas z punktu widzenia m�czyzny, a d�ugie zdania i jednolity tekst pozbawiony dialog�w sprawia wra�enie jakby strumienia jego my�li. Wyj�tkowo dziwnych my�li, gdzie niewinno�� czternastolatki miesza si� z naturalistycznymi opisami zabieg�w weterynaryjnych przeprowadzanych u zwierz�t. Nie wiem co do ko�ca o niej s�dzi�, wzburzy�a mnie i mocno zdenerwowa�a. Relacja bohater�w jest wyprana z jakichkolwiek pozytywnych cech, a t�umaczenia m�czyzny, jego w�asne problemy i traumy, kt�re doprowadzi�y do punktu, w kt�rym si� znale�li s� wstrz�saj�ce. Je�li do tak okropnych i mocnych opis�w dodamy przeplecenie tekstu odno�nikami wywodz�cymi si� z popkultury, zw�aszcza muzyki oraz cytatami z Biblii otrzymamy bomb�, kt�r� autor zrzuci na nasze g�owy i z pewno�ci� nie wyrzucimy tej ksi��ki z umys�u ju� nigdy.

Si�gniecie? Je�li czujecie si� na si�ach to zach�cam. To ksi��ka, o kt�rej po raz kolejny b�d� dyskutowa�, niekt�rych obrzydzi i odrzuc� j� od siebie. Dla mnie to co� zupe�nie innego ni� mam okazj� czyta�, zmierzenie si� z ci�kimi i brudnymi emocjami, co czasem jest potrzebne.

Ksi��ka stanowi�ca zdecydowanie wyzwanie. Autor jest moim zdaniem do�� specyficzny, j�zyk powie�ci trudny. Ale z pewno�ci� warto si� zag��bi�, da� szans� tej historii, ja nie po�a�owa�am! Ksi��ka chwytaj�ca za serce, d�ugo jej nie zapomn�... Opowie�� mia�a by� lektur� na zimowy wiecz�r, jednak okaza�a si� porusza� bardzo trudny i wa�ny temat, nie by�a �atwa w "przetrawieniu". Po przeczytaniu mog� poleci� wytrwa�ym czytelnikom, jednak musz� liczy� si� z tym, �e nie b�dzie to �atwa przeprawa. Jestem dalej pod wra�eniem...

Przewracam ostatni� stron� i wreszcie bior� g��boki oddech. Czuj� si� niczym po morderczym maratonie, okupionym b�lem i zupe�nym wyczerpaniem. Z jednej strony ciesz� si�, �e dobieg�am do mety, bo opadam ju� z si�, ale z drugiej - �a�uj� szczerze, �e owa lekko��, pchaj�ca mnie nieustanie do przodu – teraz gdzie� ulecia�a, pozostawiaj�c po sobie uczucie bezbrze�nej pustki.⁣

⁣

Bo… W zasadzie ,,M�j ma�y zwierzak’’ to by� maraton w�a�nie – mozolny, uparty, uciemi�ony p�d, niemo�liwy wr�cz do zatrzymania; hipnotyczny rytm, a mo�e po prostu trans, w kt�ry wpada cia�o, gdy bie�y si� powolnie, resztk� si�, nie my�l�c w�wczas o niczym konkretnym, pr�cz odpowiedniego wybijania krok�w na twardym pod�o�u; ta chwila, kiedy ca�a uwaga skupia si� na istnieniu jednej cz�ci cia�a, odpowiedzialnej za prac� ca�ego organizmu.⁣

⁣

To niezwyk�e do�wiadczenie m�c obcowa� z tak niesamowit�, magnetyczn� i donios�� proz�. Proz�, w ka�dym zdaniu, w ka�dej frazie, idealnie punktuj�c� istot� wszechrzeczy; uderzaj�c� w samo sedno bytno�ci; rozpalaj�c�, rozbudzaj�c�, rozkochuj�c�. Ka��c� zachwyca� si� misterno�ci� uk�adanych s��w; powalaj�c� sw� brzydot�, pos�pno�ci�, g�stniej�cym mrokiem; pora�aj�c� brudnym naturalizmem, gor�czkow� ��dz�, z wolna post�puj�cym szale�stwem. ⁣

⁣

Nie spos�b m�wi� o powie�ci Rijnevelda banalnie i nie spos�b j� komukolwiek poleca�. Jest na to zbyt intensywna, zbyt dosadna, zbyt wyczerpuj�ca, zbyt duszna i osaczaj�ca; jednak czy to �le? ⁣

⁣

⁣

⁣

⁣

⁣

Marieke Lucas Rijneveld to specyficzny autor, kt�ry tworzy r�wnie specyficzne powie�ci. Je�li szukacie ksi��ki trudnej w przekazie, ale piekielnie b�yskotliwej w odbiorze, innej ni� wszystkie oraz przekraczaj�ce granice tabu - koniecznie bli�ej przyjrzyjcie si� jego tw�rczo�ci. Najlepiej zacznijcie od jego najnowszego dzie�a, czyli "M�j ma�y zwierzaku", bo to ksi��ka, kt�ra cudownie miesza w g�owie i zmusza nasze szare kom�rki do pracy ponad norm�.

Autor pos�uguje si� wysoce elokwentnym, m�drym s�owem a jego fabu�a jest bardzo plastyczna, jednak nie jest to na pewno lektura do przeczytania w jeden wiecz�r. Warto pochyli� si� nad zdaniami, warto roz�o�y� na czynniki pierwsze losy bohater�w, ich zachowania, oczekiwania czy podejmowane decyzje, bo chocia� znajduj� si� oni w niecodziennej sytuacji to przebija si� przez to wszystko proza �ycia, bolesna rutyna, kt�ra kieruje przecie� nami wszystkimi. Nawet je�li udajemy, �e wcale tak nie jest. Rijneveld jest bystrym obserwatorem �wiata a to co dostrzega pi�knie przek�ada na swoje opowie�ci, wi�c nie tylko si�gamy po co� co poruszy nasz� wyobra�ni�, ale i zaserwuje nam solidn� lekcj� �ycia.

G��wn� bohaterk� jest nastolatka pogr��ona po uszy we w�asnych problemach. Trudna, dziwna, niestety okrutnie naiwna co z czasem doprowadzi do swojego rodzaju tragedii. Dziewczyna znajdzie bowiem zrozumienie u m�czyzny z kt�rym niekoniecznie powinna si� wi�za�, kt�ry na pocz�tku b�dzie jedynie jej wsparciem, ale z czasem pojawi si� co� wi�cej a proste gesty strac� na niewinno�ci. Miejscowy weterynarz, zagubiony we w�asnych problemach dostrze�e w nastolatce rozmawiaj�cej z Freudem i Hitlerem co� wi�cej ni� inni, ale nie b�dzie to jednocze�nie jej ukojeniem a raczej wyzwaniem dla obydwojga, poniewa� do samego ko�ca nie b�d� wiedzie� co czyni�.

Dziwna by�a to powie��, tak samo dziwna jak bohaterka. Jednak by�o w tym wszystkim tak wiele skrajnych emocji, �e nap�dza�o mnie to do dalszego przerzucania stron oraz delektowania si� fabu�� g�st� jak smo�a, niemal�e trudn� do pokonania a jednak a� prosz�c� si�, by stan�� u boku tych oryginalnych bohater�w i po cichu obserwowa� jak to wszystko si� sko�czy. Autor poruszy� wiele wa�nych kwestii, nie ba� si� m�wi� o tematach, kt�re na co dzie� wydaj� si� wr�cz gorsz�ce a w�tek romantyczny, o ile w og�le tak mo�emy go nazwa�, naszpikowa� tak� porcj� sprzeczno�ci, �e sama ju� nie wiem co o tym wszystkim s�dzi�.

Musz� przyzna�, �e "M�j ma�y zwierzaku" bardzo da�a mi do my�lenia, ale jednocze�nie uwa�am, �e to lektura obok kt�rej nie mo�na przej�� oboj�tnie. Silna, dojrza�a, bardzo b�yskotliwa i jednocze�nie pozbawiona pewnego rodzaju og�ady, m�wi�ca otwarcie co my�li. To moje drugie spotkanie z autorem, kolejne bardzo udane, poniewa� Marieke Lucas Rijneveld wprowadza na literack� scen� pot�ny powiew �wie�o�ci i zrywa z przyj�tymi zasadami nie boj�c si� ponosi� konsekwencji.