Tch�rze

„Siedzieli�my w Porcie Artur i Benno powiedzia�: – A wi�c rewolucja zosta�a od�o�ona na czas nieograniczony. – Aha – odpar�em i wetkn��em sobie stroik do ust. – Z przyczyn technicznych, no nie? – Bambusowy stroik mia� smak przyjemny jak zawsze. Gra�em na sakstenorze r�wnie� i z tego powodu, �e tak przyjemnie by�o go ssa�”. Pierwsze zdania Tch�rzy, debiutanckiej powie�ci Josefa �kvoreckiego, nale�� do najwa�niejszych zda� w literaturze czeskiej. Dla bohater�w ksi��ki wa�niejsze od hitlerowc�w, okupacji, powstania i rewolucji s� jazz, mi�o�� i dziewczyny. „Mit walki i ofiary ust�pi� mitowi jazzu jako formy sprzeciwu” – pisa� Witold Nawrocki w pos�owiu do pierwszego i dotychczas jedynego polskiego wydania tej powie�ci w 1970 roku. Akcja zaczyna si� w pi�tek 4 maja 1945 roku i trwa tydzie�. Tch�rze opowiadaj� o powstaniu majowym (cz�ciej zwanym powstaniem praskim) w ma�ym mie�cie na wschodzie Czech – Kostelcu. G��wnym bohaterem jest m�odzieniec Danny Smi�ick� – alter ego pisarza. Danny pojawia si� r�wnie� w kolejnych ksi��kach �kvoreckiego, tak�e w tej najs�ynniejszej: Przypadkach in�yniera ludzkich dusz. M�odym ludziom z powie�ci wydaje si� absurdalne, �e ich ojcowie nagle mieliby si� sta� bohaterami prawdziwego powstania przeciw okupantom: „To b�dzie heca, jak m�j stary zamknie interes i p�jdzie z fuzj� na Niemc�w”. Tak� wizj� walki o�mieszaj� s�owami: „To s� idioci. Takie os�y strac� g�ow�, g�wno zwojuj�, roze�l� Niemc�w, a my wszyscy za to zap�acimy”. Czesk� odmian� Kolumb�w. Rocznik 20 �kvoreck� napisa� mi�dzy rokiem 1948 a 1949, wysz�a jednak dopiero dziesi�� lat p�niej. Wywo�a�a nieprawdopodobn� wrzaw� medialn�, nagonk� na autora i ksi��k�, zosta�a pot�piona przez prezydenta na zje�dzie partii, a dyrektor wydawnictwa, a kilku redaktor�w – w tym redaktor naczelny – stracili prac�. Sam pisarz zosta� zwolniony z redakcji czasopisma „Sv�tov� literatura”. Ksi��k� zrehabilitowano – i wydano na nowo – w 1964 roku. Tch�rze wyznaczyli nowy styl w czeskiej literaturze dzi�ki u�yciu bardzo potocznego j�zyka, a tak�e „autentycznych” dialog�w o niczym, kt�re maj� celowo odwleka� najmocniejsze punkty akcji. Josef �kvoreck� by� chyba pierwszym, kt�ry w powojennej Czechos�owacji powiedzia� na g�os, �e to, co intymne i osobiste, mo�e by� wa�niejsze od tego, co publiczne i patriotyczne. Owszem, w czasie drugiej wojny �wiatowej dzia�a si� Historia, ale my�lenie o dziewczynach by�o czym� o wiele wa�niejszym. „A w rezultacie nie by�o wa�ne nic”. Josef �kvoreck� (1924–2012) to jeden z najwa�niejszych czeskich pisarzy, zaliczany do „wielkiej pi�tki” (wraz z Kunder�, Hrabalem, Havlem i Kohoutem). W 1969 roku wyemigrowa� do Stan�w Zjednoczonych, a p�niej osiad� w Kanadzie, gdzie mieszka� do ko�ca �ycia. Jego debiutancka powie�� Tch�rze, opublikowana w 1958 roku, wywo�a�a skandal i na polecenie w�adz zosta�a wycofana z ksi�garni, a jej autora zwolniono z pracy. W 1978 roku pozbawiono go obywatelstwa czeskiego za „uprawianie wrogiej propagandy”. Za powie�� Przypadki in�yniera ludzkich dusz otrzyma� Literack� Nagrod� Europy �rodkowej „Angelus”.